O potrzebie stworzenia kompleksowego systemu kaucyjnego w Polsce mówi się od bardzo dawna ale nadal brakuje konkretnych przepisów, które regulowałyby ten rynek. Zakończyły się uzgodnienia międzyresortowe i konsultacje społeczne dlatego projekt ustawy w tej sprawie powinien jak najszybciej trafić pod obrady polskiego parlamentu. Zaproponowane rozwiązania pozwolą na zagospodarowanie opakowań plastikowych na poziomach oczekiwanych przez unijne regulacje – bez tego Polska naraża się na kolejne sankcje finansowe ze strony UE.
Po ostatnim wystąpieniu kierownictwa Ministerstwa Klimatu i Środowiska w trakcie posiedzenia sejmowej Komisji Samorządu Terytorialnego i Polityki Regionalnej wiadomo, że w systemie kaucyjnym mają się znaleźć butelki PET do 3 l, butelki szklane wielorazowego użytku do 1,5 l oraz aluminiowe puszki do 1 l. Oznacza to, że przy sprzedaży napojów w takich opakowaniach zostanie pobrana opłata kaucyjna, którą będzie można odzyskać przy zwrocie butelki czy puszki. Opakowania objęte kaucją będzie można zwrócić za pośrednictwem urządzeń tzw. recyklomatów lub przynieść do sklepu uczestniczącego w systemie. Nie będzie przy tym obowiązku okazania paragonu potwierdzającego zakup napoju w danym sklepie. System będzie obowiązujący dla sklepów o powierzchni od 200 mkw., wcześniej miały być do niego włączone placówki liczące od 100 mkw.
Odstąpiono od czerwcowych zapowiedzi kierownictwa resortu dotyczących włączenia do systemu kaucyjnego jednorazowych butelek szklanych. Poza systemem kaucyjnym będą zbierane także puszki stalowe oraz kartonowe opakowania do napojów – przynajmniej na tym etapie. Tym samym, co należy uznać za rozsądny kompromis między oczekiwaniami organizacji społecznych a przedstawicielami handlu i producentów szkła, system kaucyjny oparto na wytycznych unijnych. Uwzględnia opakowania tych frakcji, które wymieniono w dyrektywie plastikowej Komisji Europejskiej. To na tzw. dyrektywie Single Use Plastics, Ministerstwo Klimatu i Środowiska zdecydowało się oprzeć polskie prawo dotyczące kształtu systemu kaucyjnego. Instytut ESG w opublikowanym przez siebie stanowisku zwracał uwagę na problem nadregulacji i apelował w trakcie trwających konsultacji o nietworzenie przepisów, które wykraczałyby poza unijne wytyczne. Zaproponowany kształt ustawy wpisuje się w kryteria nakreślone przez UE i uwarunkowania polskiego rynku – jesteśmy zadowoleni, że finalnie to dostrzeżono.
System kaucyjny w nowym kształcie bardziej niż poprzednio postulowane założenia, odpowiada na wyzwania środowiskowe nakładane na Polskę przez unijne dyrektywy dotyczące recyklingu i zagospodarowania poszczególnych surowców. Chodzi w szczególności o dyrektywę w sprawie produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych. Komisja Europejska dąży do ograniczania odpadów plastikowych w przestrzeni publicznej. Jednym z jej sztandarowych celów jest zmniejszenie ilości plastikowych śmieci w morzach o co najmniej 50% do 2030 roku. Dyrektywa Single Use Plastics zobowiązuje państwa członkowskie Unii Europejskiej do zagospodarowania na potrzeby recyklingu 77% plastikowych butelek do 2025 roku (zwiększając ten poziom do 90% do 2029 roku). Producenci będą mieli również nakaz wykorzystania od 2025 roku 25% plastiku pochodzącego z recyklingu pod kątem dalszej produkcji butelek PET na napoje (w 2030 roku ten pułap wyniesie już 30%).
Rozwiązania, które znalazły się w nowelizowanej ustawie o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi oraz ustawy o odpadach są potrzebne nie tylko ze względu na konieczność spełnienia wymogów środowiskowych pod kątem gospodarki obiegu zamkniętego. Są również wyczekiwane przez rynek – pozwolą na lepszy dostęp do granulatu i ograniczą odpływ cennego surowca PET poza granice naszego kraju. Dlatego przedłużanie prac legislacyjnych związanych z ustawą kaucyjną – nie jest wskazane. Szereg miesięcy, które przeznaczono na konsultacje, były potrzebne na wypracowanie konstruktywnych zmian. Teraz jest czas na ich przyjęcie przez Sejm i Senat.
Ministerstwo Klimatu i Środowiska, które było autorem projektu i podjęło trud analizy szeregu uwag, należy pochwalić za słuszną decyzję o wyłączeniu z systemu kaucyjnego szklanych butelek jednorazowych. Obrany kierunek pozwoli na skoncentrowanie się na problemie z odzyskiem i recyklingiem opakowań z tworzyw sztucznych. Pozostałe surowce, w tym szklane są dobrze zagospodarowane – tak przez producencki system obrotu butelkami, jak i w ramach gminnego systemu odbioru frakcji od gospodarstw domowych. Ok. 70% poziom odzysku szkła – zbliża się do wymagań stawianych przez Unię Europejską w najbliższych latach. Pozostawienie części cennych surowców w gminnym systemie gospodarowania odpadami komunalnymi będzie także korzystne dla samorządów. W przeciwnym razie ograniczono by ich dochody, co mogłoby wpłynąć na podwyżki cen usług na poziomie gospodarstw domowych.
Warto popierać rozwiązania, które już dziś przynoszą dobre rezultaty i przewidywać kierunek niezbędnych zmian w przyszłości, mądrze dostosowując przepisy do wymogów otoczenia krajowego i standardów prawa międzynarodowego. Troska o środowisko naturalne spoczywa na każdym z nas, odpowiedzialnej produkcji i świadomych postaw pro-eko konsumentów. Należy dobrze gospodarować surowcami – myślenie o odpadach to relikt przeszłości.
Damian Kuraś
dyrektor Instytutu ESG
