Wprowadzane przez Unię Europejską regulacje dotyczące gospodarowania odpadami mają za zadanie optymalizować proces zarządzania nimi, dostosowując go do hierarchii sposobów postępowania z odpadami, na którą składają się kolejno: zapobieganie powstawaniu odpadów, przygotowanie do ponownego użycia, recykling, inne sposoby odzysku oraz – metoda najmniej pożądana – unieszkodliwianie. Taki porządek ma istotne uzasadnienie i wyznacza ramy polityki odpadowej UE.
Regulacje dot. gospodarowania odpadami wprowadzane przez UE zobowiązują państwa członkowskie, a co za tym idzie samorządy lokalne i przedsiębiorców, do realizacji określonych wytycznych, które mają na celu zapewnienie zrównoważonego rozwoju gospodarki. Hierarchia sposobów postępowania z odpadami stanowi ramy, w których realizowana jest polityka zarządzania odpadami UE. Dodatkowo jak wskazuje Europejska Agencja Środowiska zapobieganie powstawaniu odpadów oraz wykorzystywanie ich jako surowca staje się nie tylko coraz ważniejsze w polityce środowiskowej, ale również przemysłowej i surowcowej.
Pierwszym w hierarchii sposobem postępowania z odpadami jest zapobieganie ich powstawaniu. – Dobór materiałów już na etapie produkcji ma wpływ na wytwarzanie odpadów oraz możliwość ich przetworzenia i ponownego wykorzystania w przyszłości. Określone jako priorytet zapobieganie powstawaniu odpadów wymaga odpowiedniego planowania, projektowania i realizacji. Analizując produkt i proces produkcyjny z perspektywy recyklingowej, czasem wystarczy wprowadzić drobne zmiany np. w wyborze materiałów opakowaniowych i w ten sposób ograniczyć nakłady w procesie ich odzysku – mówi Monika Mąkowska, Business Area Manager HW&OW w Stena Recycling. Zapobieganie powstawaniu odpadów polega na: zmniejszeniu ich ilości już na etapie produkcji, możliwości ponownego użycia produktu oraz wydłużeniu okresu jego żywotności.
Zgodnie z unijną dyrektywą 2008/98/WE, w której określona jest hierarchia sposobów postępowania z odpadami, przygotowanie do ponownego użycia – druga w kolejności metoda – oznacza „procesy odzysku polegające na sprawdzeniu, czyszczeniu lub naprawie, w ramach których produkty lub składniki produktów, które wcześniej stały się odpadami, są przygotowywane do tego, by mogły być ponownie wykorzystywane bez jakichkolwiek innych czynności przetwarzania wstępnego”. Przygotowanie do ponownego wykorzystania pozwala na obieg używanych ubrań, mebli, sprzętu elektronicznego oraz innych produktów.
Kolejnym stopniem hierarchii jest recykling, który jako korzystniejsze rozwiązanie, znajduje się powyżej innych sposobów odzysku. Umożliwia on powtórne wykorzystanie surowca z zużytych już produktów, ograniczając w ten sposób eksploatację surowców naturalnych, emisję nie tylko dwutlenku węgla ale również innych czynników do środowiska. Rozwiązanie to jest bardzo efektywne, dla przykładu recykling 1 kg tworzyw sztucznych redukuje emisję dwutlenku węgla o 2 kg w porównaniu z użyciem surowca pierwotnego. Wprowadzane wymagane poziomy odzysku i recyklingu przyczyniają się do ograniczenia ilości odpadów, które trafiają na składowiska.
Do innych niż recykling sposobów odzysku zaliczyć można m.in. wykorzystanie odpadów jako surowca paliw lub innego środka wytwarzania energii. Wiele odpadów może posłużyć do uzyskania energii elektrycznej, cieplnej bądź zasilania niektórych procesów przemysłowych, przy czym wykorzystanie energetyczne określonych substancji powinno być ściśle kontrolowane, by ograniczyć przedostawanie się do atmosfery niebezpiecznych związków.
Jeśli odpady nie zostaną poddane procesowi odzysku, powinny zostać unieszkodliwione zgodnie z przepisami ochrony środowiska. Jest to rozwiązanie najmniej pożądane. Unieszkodliwienie może zostać przeprowadzone według różnych metod, należą do nich m.in. składowanie, przekształcenia termiczne, czy obróbka fizyko-chemiczna. W 2013 r. powierzchnia czynnych składowisk w Polsce wynosiła łącznie 1944 ha. UE dąży zdecydowanie do ograniczenia tej metody w celu optymalizacji gospodarowania odpadami, minimalizacji tonażu odpadów kierowanych na składowiska i maksymalizacji wskaźnika odzysku, w tym recyklingu. Ostatni projekt Komisji Europejskiej zakładał w perspektywie 10 lat zakaz składowania tworzyw sztucznych, które nadają się do ponownego przetworzenia, a w ciągu 15 lat dążenie do całkowitego wyeliminowania składowania odpadów. Propozycje te, ze względu na koszty wprowadzenia, nie spotkały się z akceptacją państw członkowskich. Obowiązujące regulacje zobowiązują kraje UE do ograniczenia do 2016 r. składowanych odpadów do poziomu 35 proc. stanu z 1995 r., zachowując przy tym troskę o środowisko, ponieważ rozkładające się odpady wytwarzają związki chemiczne, np. metale ciężkie. Składowiska w porównaniu do recyklingu oraz energetycznego wykorzystania odpadów stanowią zagrożenie dla środowiska i ludzi oraz powodują gromadzenie się odpadów, których potencjał jako surowców mógłby zostać wykorzystany.
Realizacja wymagań w zakresie ochrony środowiska m.in. dotyczących zasad gospodarowania odpadami i hierarchii sposobów postępowania z nimi może przynieść zwiększenie innowacyjności gospodarki, a tym samym wzrost jej konkurencyjności. Jak wskazuje Mąkowska na przykładzie przedsiębiorstw część rozwiązań nie musi być wcale kosztowna. – Tylko poprzez wyselekcjonowanie dodatkowych strumieni odpadów można przyczynić się do podniesienia wskaźników recyklingu, co może okazać się korzystne dla przedsiębiorstwa nie tylko w kwestiach środowiskowych, ale i logistycznych czy finansowych. Nie są to bowiem rozwiązania drogie, a w połączeniu np. z odpowiednim ustawieniem pojemników na odpady i wyborem ich właściwej pojemności mogą przynieść wymierne korzyści firmie – mówi ekspertka Stena Recycling.
