System ochrony zdrowia od lat zmaga się z niedofinansowaniem, a jego niewydolność potęgowana jest przez kolejne problemy – starzejące się społeczeństwo i rosnącą liczbę pacjentów cierpiących na choroby cywilizacyjne czy niedobór kadr medycznych. Pandemia COVID-19 jedynie uwypukliła dotychczasowe trudności zdrowia publicznego. Wsparciem dla kadry medycznej w leczeniu chorych mogą być farmaceuci – ustawa o Zawodzie Farmaceuty właśnie wchodzi w życie.
Świadomość środowiska medycznego i pacjentów na temat opieki farmaceutycznej jest znikoma. Jak wynika z badania dr Agnieszki Skowron i współautorów, 89 proc. społeczeństwa nigdy nie słyszała o opiece farmaceutycznej. Lekarze obawiają się zmniejszenia lub podziału kompetencji, a sami farmaceuci podchodzą do tematu z rezerwą. Wynika to głównie z braku wystarczających informacji na temat opieki farmaceutycznej i poszerzonego zakresu obowiązków farmaceutów. Jednak bez pomocy tak dużej grupy zawodowej nie uda się w Polsce zaspokoić potrzeb zdrowotnych społeczeństwa w najbliższym czasie. Warto dodać, że opieka farmaceutyczna jest rozwiązaniem skutecznym i znanym w wielu krajach europejskich, m.in. w Holandii czy Szwecji.
Do apteki zgłaszają się osoby, które chcą uzyskać informacje o swojej terapii, wyjaśnić wątpliwości związane z dawkowaniem leków, interakcjami czy działaniami niepożądanymi. Wybierają farmaceutę, gdyż często mają utrudniony kontakt z lekarzem. W sposób naturalny to apteki stają się pierwszą linią kontaktu. Dotyczy to szczególnie pacjentów cierpiących z powodu chorób przewlekłych jak np. nadciśnienie. Według danych aż połowa pacjentów porzuca terapię z powodu niezrozumienia zaleceń lekarza lub uciążliwości jej pierwszego etapu. To właśnie na tym etapie farmaceuta mógłby się stać dla takiego pacjenta istotnym elementem wsparcia. Podobnie jest w przypadku osób, które kontynuują terapię – w tym wypadku istotne może być przypomnienie o konieczności otrzymania kolejnego jego opakowania przyjmowanego leku, by zapewnić ciągłość. W związku z utrudnionym dostępem do lekarza i brakiem możliwości otrzymania recepty, pomoc farmaceuty może pozwolić uniknąć sytuacji zagrożenia zdrowia, a nawet życia.
Dzięki Ustawie o Zawodzie Farmaceuty, po raz pierwszy od 30 lat zwiększają się szanse na rozpoczęcie drogi do profesjonalnej opieki farmaceutycznej na miarę standardów europejskich. Punktem wyjścia wszystkich działań powinien być pacjent – od działań przygotowawczych aż do szkoleń farmaceutów. Niezbędne są również informacje dla pozostałych członków zespołów medycznych oraz pacjentów, by budować ich świadomość w stosunku do nowych usług jakie pojawią się w aptekach. Rozwój opieki farmaceutycznej wymaga czasu i może potrwać kilka lat, jednak pomóc w tym może doświadczenie innych krajów w tym zakresie. Dla przykładu, Holandia wprowadziła opiekę farmaceutyczną prawie 30 lat temu. Opieka farmaceutyczna w Holandii jest integralną częścią systemu ochrony zdrowia, finansowaną ze społecznego ubezpieczenia zdrowotnego. Składają się na nią świadczenie takie jak: usługi obejmujące sprawdzenie stosowności recepty i potencjalną ingerencję w leki stosowane przez pacjenta, informację o dawkowaniu leku, na temat możliwych skutków ubocznych czy prawidłowego użytkowania i doświadczenia pacjenta z jego użyciem, przegląd leków, okresową ocenę stosowanych leków przez pacjentów z chorobami przewlekłymi, poradnictwo farmaceutyczne w przypadku przyjęcia do szpitala lub wypisu ze szpitala, a także w przypadku opieki dziennej lub ambulatoryjnej wizyty w szpitalu. Dodatkowo, w celu zminimalizowania ryzyka pominięcia lub przyjęcia niewłaściwej dawki leku farmaceuta może odpakować leki i umieścić je w przegródkach reprezentujących poszczególne dni tygodnia i pory dnia. Rozwiązanie to jest szczególnie wartościowe w przypadku starszych pacjentów przyjmujących często znaczną liczbę leków, którzy mają problemy z pamięcią. Przeglądy lekowe pozwalają uniknąć 16% hospitalizacji wśród holenderskich pacjentów. Podobne rozwiązanie obowiązuje w Wielkiej Brytanii i cieszy się zaufaniem wśród pacjentów – aż 87% chorych stwierdziło lepsze zrozumienie swoich leków po przeglądzie lekowym.
Przykłady z innych, doświadczonych w tym zakresie krajów, powinny być drogowskazem dla Polski. Istotne jest tutaj zaplecze technologiczne – farmaceuci powinni mieć zapewniony dostęp do informacji na temat terapii oraz potencjalnie historii choroby pacjenta w ramach systemu e-Zdrowie. Podjęte działania, od momentu planowania i wdrażania opieki farmaceutycznej, mają szanse zbudować właściwe środowisko do wzrostu i rozwoju, a także stworzyć narzędzia dla farmaceutów. Dzięki temu wzrośnie rola i znaczenie farmaceutów w procesie leczenia chorych i w całym systemie ochrony zdrowia. Zmieni się także postrzeganie aptek przez społeczeństwo – z miejsc, gdzie pacjent jedynie kupuje leki, kosmetyki i suplementy diety na istotne punkty na drodze do poprawy zdrowia. Farmaceuci będą jeszcze bardziej wspierać jego proaktywne nawyki, edukować go i pomagać w rozsądnej i zoptymalizowanej farmakoterapii. Dla systemu opieki zdrowotnej, zmiana zwiększy efektywność działań profilaktycznych i zmniejszy liczbę hospitalizacji z powodu późno wykrytych lub nieefektywnie prowadzonych terapii chorób przewlekłych.
Farmaceuci będą mogli również opracowywać indywidualne, dopasowane do potrzeb danego pacjenta plany opieki farmaceutycznej, będą mieli możliwość usystematyzowania przyjmowania produktów leczniczych, a także prowadzenia edukacji zdrowotnej, profilaktyki i promocji zdrowego trybu życia. Plan opieki powinien być podzielony na etapy, z wyraźnymi „kamieniami milowymi” do osiągnięcia, angażując pacjentów i sprawiając, że są oni współodpowiedzialni za swoją terapię. Plan opieki powinien zostać zarejestrowany, a jego kopia przekazana choremu. Mogłoby to wpłynąć na zwiększenie skuteczności leczenia pacjentów. Wprowadzenie opieki farmaceutycznej z prawdziwego zdarzenia powinno być więc teraz priorytetem. W celu wypracowania najlepszych, harmonijnych standardów powinni połączyć siły: krajowi eksperci w dziedzinie farmacji i medycyny, profesjonaliści, praktycy i organizacje rządowe. W ten sposób wprowadzany system będzie bezpieczny i odniesie pozytywny wpływ na terapię pacjenta, jego zdrowie oraz cały system opieki zdrowotnej.
Partnerem merytorycznym publikacji jest Gemini
