W dniach 15-16 czerwca 2018 r. miała miejsce w Warszawie ogólnopolska konferencja naukowa pt. „Zagłada ziemiaństwa polskiego na dawnych ziemiach wschodnich Rzeczypospolitej w latach 1939-1945”.
Konferencja „Zagłada ziemiaństwa polskiego na dawnych ziemiach wschodnich Rzeczypospolitej w latach 1939-1945”, została organizowana przez Instytut Pamięci Narodowej i Polskie Towarzystwo Ziemiańskie. Była to już druga konferencja poświęcona kresom a piąta dotycząca ziemiaństwa.
Współpraca IPN z PTZ datuje się od kilku lat, a jej celem jest prowadzenie systemowych badań nad dziejami i znaczeniem polskiego ziemiaństwa. Kolejne spotkania poświęcone były różnym aspektom tej problematyki. Na ostatnim podejmowano tematykę związaną z zagładą tej warstwy jaka miała miejsce w latach drugiej wojny światowej.
Począwszy od agresji Sowieckiej na Polskę we wrześniu 1939 r., poprzez wojnę niemiecko-sowiecką, na działaniach lewicowej partyzantki, w latach 1944-1945 kończąc, środowisko to poddawane było systematycznym represjom. W tym okresie przeprowadzono zorganizowaną akację obu okupantów, których celem było pozbawienie polskich ziemian ich majątków, co często także związane było z aresztowaniami i wywózkami na wschód.
Podczas konferencji, poprzez pryzmat losów osób i rodzin omówione zostały wątki polityczne, społeczne, gospodarcze, kulturalne (losy dworów i pałaców, zbiorów sztuki, bibliotek, itd.) oraz propagandowe. W wyniku wojennych działań zniszczeniu uległo wiele cennych obiektów zabytkowych oraz zgromadzonych w ich wnętrzach kolekcji dzieł sztuki, bibliotek i rodzinnych archiwów, wskutek czego kultura polska poniosła niepowetowane straty.
Ziemianie polscy od samego początku stanęli w obronie swojego kraju będąc wierni dewizie „Bóg Honor Ojczyzna’. Wielu z nich zginęło na frontach lub na skutek represji. Ilość przedstawicieli tej warstwy na liście katyńskiej wielokrotnie przekracza proporcjonalny udział ziemian w społeczeństwie, co dobitnie świadczy o daninie krwi jaką ta złożyła warstwa.
Losy polskich ziemian na kresach podczas drugiej wojny światowej wciąż są mało znane i słabo udokumentowane. Czynnikiem utrudniającym prowadzenie badań jest rozproszenie źródeł oraz fakt, ze tereny te pozostały po wojnie poza granicami kraju. Tym niemniej prace nad tą tematyką będą, przy udziale IPN, kontynuowane w przyszłości.
