3 marca w Warszawie, podczas Konferencji Naukowej pt. „Rzecznik Praw Obywatelskich a proces prawotwórczy – 35 lat działań na rzecz wzmacniania ochrony wolności i praw jednostki”, odbyła się Gala wręczenia dorocznej Nagrody Rzecznika Praw Obywatelskich im. Pawła Włodkowica. Przedstawiamy sylwetki laureatów i wywiad z prof. Marcinem Wiąckiem, Rzecznikiem Praw Obywatelskich.
Sylwetki laureatów:
Kapituła Nagrody wyróżniła dwa małżeństwa pomagające uchodźcom, jako symbol solidarnej postawy całego polskiego społeczeństwa wobec uchodźców.
Maria i Wojciech Radwańscy – działając z ramienia Klubu Inteligencji Katolickiej w Warszawie, są nieprzerwanie od października 2021 r. głównymi twórcami i koordynatorami Punktu Interwencji Kryzysowej (PIK) przy granicy Polski i Białorusi w gminie Gródek w powiecie białostockim. Placówka udziela pomocy humanitarnej migrantom i uchodźcom przekraczającym granicę. Państwo Radwańscy między innymi znaleźli miejsce, przeszkolili wolontariuszy oraz zorganizowali wyposażenie bazy.
Mirosława i Zbigniew Warzecha – w marcu 2022 r. podjęli decyzję – w porozumieniu z Fundacją im. Brata Alberta – o przekształceniu prowadzonego przez nich w centrum Chrzanowa klubu fitness w dom, w którym schronienie mogły znaleźć osoby przybywające z Ukrainy, szukające dachu nad głową. Mimo trudności (m.in. powódź zniszczyła kilka świeżo wyremontowanych pomieszczeń) zapewnili uchodźcom schronienie, ciepłą i serdeczną atmosferę oraz holistyczną pomoc i wsparcie. Dom zapewnił schronienie ponad kilkudziesięciu osobom.
Wywiad z prof. Marcinem Wiąckiem:
RaportCSR.pl: Tegoroczne nagrody mogą sugerować, że sytuacja na obydwu granicach jest bardzo podobna. Może to wywołać głosy krytyki. Gdyby tak się stało, co by Pan odpowiedział?
Prof. Marcin Wiącek: Sytuacja na obu dranicach jest różna, natomiast godność człowieka jest jedna. Obowiązkiem Rzecznika Praw Obywatelskich jest podkreślanie, że z wolności i praw określonych w Konstytucji oraz w prawie międzynarodowym korzysta każdy człowiek przybywający na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. To prowadzi do wniosku, że każdy człowiek przybywający na terytorium Polski, niezależnie od tego, z jakich przyczyn na jej terytorium się znalazł, ma pewne prawa i wolności.
Druga sprawa – polskie społeczeństwo w sposób budzący ogromny szacunek zareagowało na kryzys uchodźczy, zarówno gdy chodzi o kryzys na granicy polsko-białoruskiej, jak i sytuacji, która nastąpiła po wybuchu wojny w Ukrainie. Celem dzisiejszej uroczystości wręczenia wyróżnień im. Pawła Włodkowica jest podkreślenie i pokazanie, jak polskie społeczeństwo zachowało się wobec potrzeby ochrony godności człowieka, zarówno przybywającego z terytorium Białorusi, jak też przybywającego z terytorium Ukrainy. Jeszcze raz podkreślam, że człowiek to człowiek i każdemu człowiekowi przysługuje ochrona godności.
Czy to by oznaczało, że mamy otworzyć granicę polsko-białoruską? Przyjąć może kilka, a może kilkadziesiąt tysięcy uchodźców z białoruskiego kierunku?
Nie twierdzę tego. W moim dzisiejszym wystąpieniu podkreślałem, że Rzecznik Praw Obywatelskich nie ma uprawnień do wypowiadania się na temat polityki państwa w sferze ochrony granic. Jest to zadanie parlamentu, odpowiednich resortów i służb. Jest to kwestia leżąca poza moją kompetencją. Natomiast jeśli człowiek już znajdzie się na terytorium Polski, to działa wobec niego Konstytucja, prawo europejskie i międzynarodowe. Podkreślam – teren granicy polsko-białoruskiej nie jest strefą, w której jest wyłączona ochrona wolności i praw człowieka.
Ale jak spowodować, żeby uchodźcy z tego kierunku nie przekraczali granicy?
To nie jest pytanie do mnie. Należy to uznać za kwestię polityki zagranicznej. Widzimy jakie działania podejmuje wobec nas Rosja rękami reżimu białoruskiego. Jest to sprawa nie tylko Polski ale sprawa całej Unii Europejskiej a myślę, że też całego świata. To jest kwestia ochrony polskich granic i polskiego bezpieczeństwa, w której należy bez wątpienia wspierać państwo.
Podkreślam, że zarówno polskie, jak i europejskie oraz międzynarodowe prawo jest przygotowane na takie sytuacje, w których jakaś grupa ludzi w nielegalny sposób przekracza granice i znajduje się na terytorium danego kraju. Moim zadaniem jest wyłącznie podkreślanie, że standardy ochrony praw wolności i praw człowieka powinny być respektowane.
Co symbolizuje wyróżnienie Państwa Radwańskich i Państwa Warzecha?
To są małżeństwa, które swoim działaniem przyczyniają się do ochrony życia i zdrowia ludzkiego, które opiekują się ludźmi potrzebującymi wsparcia. Wyróżniając te dwa małżeństwa, chciałem w symboliczny sposób uhonorować całe polskie społeczeństwo, które wykazało się ogromną solidarnością i wrażliwością po kryzysie uchodźczym z jakim nigdy nie mieliśmy do czynienia w naszym kraju.
Odchodząc od wątku wyróżnień im. Pawła Włodkowica. Jakie wnioski płyną z jubileuszowej debaty w zakresie usytuowania instytucji Rzecznika Praw Obywatelskich w polskim systemie prawnym i politycznym?
Referenci podczas dzisiejszego spotkania wskazali na jedną, bardzo ważną kwestię, a mianowicie że Rzecznik Praw Obywatelskich od momentu powołania do życia tej instytucji, czyli 35 lat temu – bo 1 stycznia 1988 r. weszła w życie ustawa o Rzeczniku Praw Obywatelskich – razem z Naczelnym Sądem Administracyjnym i Trybunałem Konstytucyjnym, które już wtedy działały od kilku lat, był gwoździem do trumny poprzedniego ustroju. Umiejętnością kolejnych Rzeczników Praw Obywatelskich było takie interpretowanie prawa, aby nadać mu jak najbardziej pro-wolnościową, pro-obywatelską interpretację. I od samego początku po dzień dzisiejszy takie podejście jest konieczne.
Głównym wnioskiem płynącym z dzisiejszej konferencji jest wykazanie silnej roli Rzecznika Praw Obywatelskich w okresie transformacji a następnie w okresie wdrażania Konstytucji z 1997 roku. Jednak usłyszałem również wiele słów podkreślających, że również dzisiaj istotne jest funkcjonowanie w Polsce niezależnego organu, który stoi na straży wolności i praw człowieka, respektowania standardów europejskich i międzynarodowych przez organy władzy publicznej.
Jakie dziś wyzwania stoją przed Rzecznikiem Praw Obywatelskich?
Do Rzecznika skargi składa prawie 80 tys. osób rocznie. I tych skarg jest coraz więcej. Z jednej strony ludzie są dużo bardziej świadomi przysługujących im wolności i praw, dlatego chętniej korzystają z takiej instytucji jak Rzecznik. Z drugiej strony rośnie liczba problemów z którymi się zmagają.
Bardzo dużo ludzi zwraca się do nas z prośbą o wniesienie skargi na ostateczne orzeczenia sądów, na przykład skargi nadzwyczajnej czy kasacji do Sądu Najwyższego. Mamy tysiące spraw, w których obywatele czują się pokrzywdzeni ostatecznymi wyrokami sądowymi. Oczywiście każda z nich jest przez nas bardzo wnikliwie analizowana, ale ponieważ większość z nich trafia do Sądu Najwyższego, jest bardzo istotnym, żeby funkcjonował on w oparciu o zasady nie budzące żadnych wątpliwości.
Zwłaszcza na forum europejskim nie powinno być ryzyka, że wyroki Sądu Najwyższego będzie mógł być podważony przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej czy Europejski Trybunał Praw Człowieka. Dlatego niezwykle istotne jest wprowadzenie do polskiego prawa zmian, które będą wdrażały standardy płynące z orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka – tak, aby uwolnić polską władzę sądowniczą od zarzutów płynących do naszego kraju z Luksemburga i Strasburga.
