Dla efektywnego wdrożenia gospodarki o obiegu zamkniętym znaczenie ma wykonanie wielu małych kroków na każdym etapie zarządzania odpadami w przedsiębiorstwie. Opowiada o nich Monika Mąkowska, Dyrektor Biznesu Odpadów Niebezpiecznych i Innych w Stena Recycling.
Celem gospodarki obiegu zamkniętego jest między innymi uzyskanie jak najwyższego poziomu odzysku i recyklingu odpadów oraz optymalne zagospodarowanie wykorzystanych w produkcji materiałów. Przedsiębiorstwa przywiązują coraz większą wagę̨ do zrównoważonego rozwoju, wdrażając rozwiązania umożliwiające efektywne i przyjazne środowisku zarządzanie procesami gospodarowania odpadami. Usprawnienie każdego z jego etapów jest krokiem w stronę wprowadzenia gospodarki cyrkularnej.
Projektowanie produktów
Jak wskazuje Monika Mąkowska, podstawowe znaczenie dla gospodarki obiegu zamkniętego ma racjonalne projektowanie produktów (tzw. projektowanie dla recyklingu). Podjęte w czasie tworzenia produktów decyzje określają w jakim stopniu wykorzystane materiały będą mogły być użyte ponownie w przyszłości. Celem projektowania dla recyklingu jest ograniczenie wykorzystania w produkcji surowców naturalnych na korzyść tych pochodzących z odzysku oraz uzyskanie możliwie najwyższego wskaźnika recyklingu po zakończeniu cyklu życia produktu. Pod uwagę bierze się zastosowane w produkcji materiały, sposoby ich wykorzystywania, możliwości późniejszego oddzielenia ich od siebie oraz dalszego recyklingu.
– Na etapie projektowania produktu warto zastanowić się, które pozostałości po procesie produkcyjnym mogą zostać przetworzone oraz w jaki sposób najlepiej je wykorzystać. Istotne jest projektowanie, które stwarza możliwość przekazania odpadów o określonych właściwościach ponownie do procesu produkcyjnego lub wykorzystania ich przez inny podmiot – mówi ekspert Stena Recycling.
Doskonałym przykładem metalu, który warto odzyskiwać, jest aluminium, ponieważ jego produkcja wymaga olbrzymich ilości energii. Tymczasem recykling pozwala oszczędzić 95% energii w porównaniu z produkcją aluminium z boksytu (boksyt jest źródłem aluminium). Jednocześnie warto podkreślić, że wykorzystanie w produkcji materiałów pochodzących z recyklingu pozwala na zachowanie równie wysokiej jakości produktu.
Planowanie zakupów produkcyjnych
Mąkowska zwraca uwagę, że wpływ na jakość zarządzania odpadami ma także planowanie zakupów produkcyjnych w taki sposób, aby żaden z substratów nie został zmarnowany. W planach uwzględnia się ilości potrzebnych materiałów, czas dostawy substratów (nie powinny one ulec przeterminowaniu) oraz sposób ich pakowania. Znaczenie ma tutaj wykorzystanie opakowań wielokrotnego użytku, czyli takich, które można dalej wykorzystywać do dystrybucji własnego produktu lub poddać recyklingowi.
Produkcja
Gospodarowanie odpadami ma istotny wpływ na ciągłość produkcji, dlatego powinno być zorganizowane tak, aby ją wspierać. Do odpowiedniego zarządzania odpadami niezbędna jest analiza powstających frakcji odpadów oraz ich ilości. Na jej podstawie możliwa jest optymalizacja procesów segregacji poprzez zastosowanie rozwiązań odpowiadających potrzebom konkretnego przedsiębiorstwa. We wszystkich przypadkach dąży się do zapobiegania zanieczyszczenia frakcji, ponieważ jej zabrudzenie uniemożliwia skuteczny odzysk materiałów. W tym celu stosuje się np. sortowanie u źródła, czyli segregację przy linii produkcyjnej, co wpływa nie tylko na zachowanie czystości frakcji odpadów, lecz także usprawnia logistykę wewnętrzną firmy. Dla przykładu, w pojemnikach do gromadzenia odpadów przeznaczonych do kompostowania zalecane jest zastosowanie worków biodegradowalnych. Użycie opakowań wykonanych z tworzyw sztucznych zanieczyszcza odpad organiczny, co znacząco utrudnia jego późniejsze wykorzystanie. Z kolei brak jakiegokolwiek worka wiąże się z koniecznością mycia pojemnika po każdorazowym opróżnieniu.
Magazynowanie odpadów i transport
Przedsiębiorstwa, aby skrócić drogę jaką pokonują odpady od miejsca ich powstawania do wyznaczonego pojemnika, mogą zastosować np. okna wyrzutowe do kontenerów z hali produkcyjnej. Dzięki takiemu rozwiązaniu ograniczony zostaje transport wewnętrzny odpadów pomiędzy halami produkcyjnymi oraz ich kilkakrotny przeładunek.
– W zarządzaniu odpadami istotny jest właściwy dobór liczby i wielkości urządzeń oraz kontenerów zbiorczych do gromadzenia odpadów w celu optymalizacji wywozów i utrzymania czystości frakcji. Na przykład, pojemniki wykorzystywane przy transporcie odpadów niebezpiecznych mogą być używane wielokrotnie, wymagana jest jednak odpowiednia dbałość o ich czystość. Znaczenie ma również właściwe oznakowanie kontenerów, ułatwiające identyfikację, a tym samym zapobieganie zmieszaniu odpadów. Pomocne jest także zastosowanie rozwiązań takich jak prasokontenery i belownice. Poprzez kompaktowanie odpadów można zmniejszyć liczbę transportów zewnętrznych nawet do 80%, a dzięki lepszemu wysortowaniu surowców obniżyć koszty gospodarowania odpadami nawet o kilkadziesiąt tysięcy złotych rocznie – opowiada Mąkowska.
Zagospodarowanie odpadów
Na etapie zagospodarowania odpadów poprodukcyjnych niezbędny jest właściwy dobór rozwiązań ich wykorzystania w odniesieniu do ich właściwości fizyczno-chemicznych. Przedsiębiorstwa ponoszą odpowiedzialność prawną za wytworzone odpady i podlegają określonym regulacjom dotyczącym gospodarowania nimi. To przede wszystkim przedsiębiorstwa decydują o możliwości ponownego wykorzystania materiałów – od etapu projektowania produktu aż do momentu, kiedy odpady skierowane zostaną do przetworzenia. Takie odpady – surowce – jak papier, tworzywa sztuczne, szkło, metale żelazne i nieżelazne mogą być poddawane recyklingowi wielokrotnie. Papier może być przetwarzany 6-7 razy, tworzywa sztuczne do 10 razy i wykorzystywane np. w plastikowych paletach i koszach, ekranach dźwiękowych, doniczkach na kwiaty czy meblach ogrodowych. Z odpadów z worków jutowych można stworzyć na przykład nowe produkty takie jak torby, leżaki itp. Natomiast odpad organiczny, który spełnia określone wymogi czystości, może zostać zagospodarowany jako produkt paszowy. W recyklingu przetwarzane są także popioły niebezpieczne, z których powstają substytuty materiału budowlano-drogowego. Możliwości zagospodarowania odpadów jest bardzo wiele.
Dokumentacja i kontrola
Mąkowska wskazuje również, że kluczem do optymalizacji zarządzania odpadami jest monitoring oraz kontrola całego procesu. Do wprowadzenia usprawnień mają przyczynić się audyty odpadowe, polegające na analizie procesów produkcyjnych, logistyki gospodarowania odpadami oraz sytuacji prawnej. Przedsiębiorstwo, chcące poprawić system zarządzania odpadami, powinno monitorować ilość oraz rodzaj wytwarzanych odpadów, a także sposoby ich gospodarowania w trybie comiesięcznym. Raportowanie oraz sprawozdawczość pomagają usprawnić wprowadzanie zmian, których celem jest podniesienie efektywności.
Praca nad usprawnieniami
Gospodarowanie odpadami wymaga ciągłej pracy nad udoskonaleniem procesu zarządzania. Aby był on optymalny, ważne są cykliczne spotkania przedsiębiorstw zajmujących się recyklingiem z klientami, na których omawiane są efekty bieżącej współpracy. Prowadzone rozmowy przyczyniają się do obustronnego doskonalenia rozwiązań i podnoszenia efektywności gospodarowania odpadami. Niezbędna jest również edukacja pracowników w zakresie postępowania z odpadami, podnoszenie poziomu wiedzy na temat ich magazynowania, sortowania oraz utrzymywania określonych parametrów.
– Działania w ramach efektywnego zarządzania odpadami wpływają na zmniejszenie ilości odpadów, oszczędność czasu pracowników, poprawę biznesowego funkcjonowania firmy, zwiększenie bezpieczeństwa pracy, przyczyniając się do realizacji celów środowiskowych. Zmiany w każdym ogniwie łańcucha dają szansę na efektywną i świadomą zmianę systemu gospodarowania odpadami, która pozwala materiałom zyskiwać nowe życie w kolejnych produktach – mówi ekspert Stena Recycling.
