Nie ma tu jeszcze ani peronów, ani rozkładów jazdy, ale już wiadomo, że coś się zmienia. Po ponad trzydziestu latach jedno z większych miast w Polsce znów ma szansę usłyszeć stukot pociągów. Dla niektórych to powrót do normalności, a dla innych to długo wyczekiwany impuls w stronę rozwoju. Właśnie teraz warto postawić pytanie, który wykracza poza tory i rozkłady: czym kolej jest dla współczesnego społeczeństwa – i co dzieje się tam, gdzie jej nie ma?
Odcięcie od sieci – wykluczenie infrastrukturalne jako realne zjawisko społeczne
Lata 90. były dla Polski czasem dynamicznej transformacji – gospodarczej, politycznej i społecznej. Ale każda rewolucja ma swoją cenę: to, co uznane za „mniej potrzebne”, szybko schodzi na dalszy plan. Wiele miast – głównie średnich i mniejszych – zostało pozbawionych kolei w wyniku transformacji lat 90. w Polsce, co wiązało się z wieloma negatywnymi skutkami dla społeczeństwa: trudniejszym dostępem do edukacji, pracy, usług publicznych, migracją młodych ludzi, a także symbolicznym wypadnięciu z krajowego obiegu. Wszystko to można ładnie skategoryzować jako rezultaty „wykluczenia infrastrukturalnego”, czyli braku lub ograniczenia dostępu do niezbędnych zasobów i usług, które są dostępne dla innych.
Rewitalizacja torów jako akt naprawczy – przypadek Łomży
Miejscem o którym była mowa na początku jest Łomża. To miasto, które od 1993 r. zostało pozbawione dostępu do kolei i dopiero po ponad 30 latach może odczuć symboliczne i praktyczne znaczenie jej powrotu. Także niedawno ogłoszoną inwestycję w budowę linii kolejowej łączącej ją z innymi, pobliskimi miejscowościami należy traktować nie tylko jako techniczne działanie, ale o wiele bardziej jako próbę przywrócenia równowagi. Decyzja o przywróceniu kolei to coś więcej niż techniczna inwestycja. To akt odpowiedzialności – wspólna inicjatywa rządu i samorządów, która wreszcie odpowiada na głosy mieszkańców, przez lata ignorowane i pomijane.
Kolej jako narzędzie spójności społecznej i kulturowej
Warto spojrzeć na kolej nie tylko jako infrastrukturę, ale jako środek zbliżenia kulturowego – narzędzie budowania wspólnoty i tożsamości. Podczas gdy miasta takie jak Łomża powracają do sieci relacji, ich mieszkańcy zyskują coś o wiele ważniejszego i trudniejszego do zauważenia gołym okiem – jest to poczucie przynależności. Nowoczesna infrastruktura jest narzędziem niezbędnym przy budowaniu i rozszerzaniu tożsamości – zarówno lokalnej jak i narodowej. Inicjatywy takie jak „Kolej Plus” – dzięki której m.in. Łomża znowu trafia na tory – są dowodem na to, że istnieją programy realnej zmiany, której efektem nie jest tylko ruch pociągów, ale odzyskanie podmiotowości danego regionu.
Ekologia, ale nie jako hasło
Kolej, poza byciem niezastąpionym przewodnikiem logistycznym, jest odpowiedzią na jeden z głównych problemów współczesnego świata: zanieczyszczenia przez człowieka środowiska. Istnieje wiele ekologicznych walorów kolei, która stanowi alternatywę dla transportu indywidualnego. Przede wszystkim jest to niskoemisyjność, wpisywanie się w unijną politykę transportową, oraz rozwijanie coraz to bardziej zaawansowanych zielonych technologii. Kolej staje się symbolem, pokazując, że nie trzeba propagować haseł głoszących „E dla ekologii”, a ekologicznym należy po prostu być i odtworzyć zelektronizowaną linię z sensownym rozkładem.
Nie trzeba słów
Kolej wraca – tam, gdzie była najbardziej potrzebna. Bo nie chodzi tu o składy i rozkłady jazdy, ale o sposób myślenia o tym, kto do nich ma dostęp i co to dla tej osoby znaczy. Projekt przywracania linii kolejowych to współczesna opowieść o sprawiedliwości społecznej, o zrównoważonym transporcie i o powrocie w wielkim stylu. A przy okazji jest to dowód na to, że infrastruktura to coś więcej niż kawałek betonu.
