W 2015 roku wszystkie 193 państw członkowskich Organizacji Narodów Zjednoczonych, w tym i Polska, przyjęły Agendę 2030 na rzecz zrównoważonego rozwoju [1]. Jest to dokument, w którym określono 17 głównych celów zrównoważonego rozwoju (z ang. Sustainable Development Goals – SDG) oraz powiązanych z nimi 169 zadań, które powinny zostać osiągnięte do 2030 roku w 5 obszarach tj. ludzie, planeta, dobrobyt, pokój, partnerstwo.
Pełen wykaz celów SDG jest dostępny na stronie Ministerstwa Rozwoju i Technologii [2]. Realizacja tych celów jest monitorowana przy zastosowaniu odpowiednich wskaźników SDG. Jednym z nich jest światowy indeks SDG oraz indeks spill over, który mierzy transgraniczny wpływ generowany przez jeden kraj na inne, co osłabia ich zdolność do osiągnięcia celów SDGs. Po sześciu latach, w zestawieniu państw realizujących 17 celów SDG, wg światowego indeksu SDG, Polska zajmuje 15 miejsce uzyskując wynik na poziomie ok. 80% na 165 państw poddanych ocenie [3].Wg europejskiego indeksu SDG cele te zrealizowano w 71%, a pod względem zaawansowania Polska również zajmuje 15 miejsce (Rysunek 1).
Rysunek 1 – Dane światowe i europejskie w zakresie realizacji SDG przez Polskę (opracowanie PCBC, M.Jabłońska-Pudlak na podstawie [4])
Rysunek 1 przedstawia w sposób graficzny 17 celów SDG realizowanych przez Polskę przy jednoczesnym pokazaniu trendów odnośnie kierunku spełnienia kryteriów SDG. Jak można zauważyć Polska jest na drodze do zrealizowania w 100% 5 z 17 celów SDG. Na szczególną uwagę zasługuję cel 12 SDG. Wg danych światowych brak jest dostępnych informacji o postępie w realizacji celu 12. Natomiast wg europejskich danych w Polsce nastąpiła stagnacja w realizacji tego celu. Rodzi się pytanie, czy dostępne są narzędzia na poziomie UE, które pozwoliłyby na zmianę tej tendencji i nie tylko w przypadku celu 12 SDG. Odpowiedź brzmi: tak.
Jednym z takich narzędzi jest dobrowolny program oznakowania ekologicznego EU Ecolabel [5]. Oznakowanie to (Rysunek 2) jest oficjalnym oznakowaniem ekologicznym w Unii Europejskiej, które w tym roku świętuje 30-lecie istnienia. W ciągu trzech ostatnich dekad zwiększyła się rozpoznawalność tego oznakowania, a jego głównym celem jest wspieranie gospodarki o obiegu zamkniętym, zielonego ładu oraz innych polityk UE w zakresie ochrony środowiska.
Rysunek 2 Oznakowanie EU Ecolabel – wersja logotypu przygotowana z okazji 30-lecia
Oznakowanie EU Ecolabel jest narzędziem służącym zapewnieniu zrównoważonej przyszłości i aktywnie przyczynia się do realizacji 10 z 17 celów zrównoważonego rozwoju zmierzających do osiągnięcia lepszej i bardzie zrównoważonej przyszłości (Rysunek 3). Na poziomie ogólnym, oznakowanie to przyczynia się do osiągnięcia celu 12-tego “Zapewnienie wzorców zrównoważonej konsumpcji i produkcji” oraz przyczynia się ono do osiągnięcia kilku innych celów SDG.
Rysunek 3 Cele SDG, a oznakowanie EU Ecolabel (opracowanie PCBC, M.Jabłońska-Pudlak)
Na przykładzie produkcji koszulki T-shirt zostanie omówione powiązanie kryteriów EU Ecolabel dla wyrobów włókienniczych, z celami SDG [6]. Na rysunku 4 przedstawiono to zagadnienie w sposób obrazowy.
Rysunek 4 Cele SDG w przykładowym procesie produkcji koszulki oznakowanej EU Ecolabel (opracowanie PCBC, M.Jabłońska-Pudlak)
Pierwszym etapem, zanim dojdzie do zlecenia wyprodukowania takiej koszulki, jest etap projektowania. Podczas niego rozważa się wszystkie potrzebne kroki, by zrealizować ten proces, w tym aspekty dotyczące nie tylko samej receptury, ale również dotyczące trwałości produktu, sposobu jego użytkowania i tego co stanie się z nim po zakończeniu jego eksploatowania.
Do 2030 roku kraje, które w 2015 roku podpisały Agendę na rzecz zrównoważonego rozwoju, mają w sposób istotny obniżyć wytwarzanie odpadów poprzez zapobieganie, redukcję, recykling i ponowne użycie na każdym z możliwych etapów produkcji. W przypadku przykładowej koszulki są to kryteria dotyczące stosowania włókien otrzymanych z przetworzonych butelek PET (politereftalan etylenu), ale także kryterium dotyczące trwałości produktu tak, by wydłużyć etap użytkowania przez konsumentów. W ten sposób podczas projektowania realizuje się cel 12.5, czyli projektowania z myślą o jak najmniejszym wpływie produktu, w tym wykorzystanych surowców, na środowisko. Zrównoważone pozyskiwanie surowców realizuje również w sposób pośredni pozostałe cele SDG, tj. 13.2, 15.1, 15.2, 15.5.
W całym cyklu życia (z ang. Life Cycle Assessment – LCA) takiej koszulki, na etapie przędzenia, barwienia czy procesów wykończeniowych itd., należy wykazać zgodność z rygorystycznymi kryteriami EU Ecolabel dotyczącymi stosowanych substancji chemicznych. Wskutek tego z produktów i produkcji są wycofywane, bądź ograniczane, substancje niebezpieczne dla zdrowia i środowiska. Pomaga to zapobiegać narażeniu zarówno użytkowników, jak i pracowników fabryki, na działanie szkodliwych substancji chemicznych oraz zmniejszyć zanieczyszczenie powietrza, wody i gleby. Na tych etapach następuje realizacja celu 12.4., która polega na:
- zapewnieniu stabilnego i ekologicznego zarządzania chemikaliami i wszystkimi odpadami podczas ich całego cyklu życia, w zgodzie z ustaleniami międzynarodowymi.
- oraz na znaczącym zmniejszeniu poziomu tych substancji w powietrzu, wodzie i glebie, tym samym minimalizując ich negatywny wpływ na zdrowie człowieka i środowisko.
Zmniejszenie ilości substancji niebezpiecznych, które zanieczyszczają powietrze, glebę i wodę to również realizacja pośrednio kolejnych celów SDG, tj. 3.9, 6.3, 6.4, 6.6, 14.1, 14.4, 14.7.
Ponadto podczas produkcji włókien i realizacji kolejnych etapów produkcji, kryteria EU Ecolabel uwzględniają kwestie związane z emisjami. Producent musi wykazać, że ilość energii zużywanej na etapie prania, suszenia i utwardzania związanego z etapami barwienia, nadrukowywania oraz wykańczania koszulki z logo EU Ecolabel jest mierzona i oznaczana w ramach systemu zarządzania energią lub emisjami dwutlenku węgla. Ponadto należy wykazać, że zakłady produkcyjne wdrożyły minimalną liczbę najlepszych dostępnych technik (z ang. Best Available Techniques – BAT) w zakresie efektywności energetycznej. Elementy te wpisują się w realizację celu 12.2, który pozwala na osiągnięcie zrównoważonego zarządzania zasobami i ich efektywnego wykorzystania. Zapewnienie efektywności energetycznej na etapie pozyskania surowców, produkcji jak i użytkowania również wpisuje się w sposób pośredni w realizację innych celów SDG, tj. 7.2, 7.3, 9.4.
Kryteria EU Ecolabel dla wyrobów włókienniczych odnoszą się nie tylko do chemikaliów. Ważną kwestią są również aspekty społeczne i socjalne. Ponieważ produkty ze znakiem EU Ecolabel są wytwarzane na całym świecie, pozwala to na wdrażanie także w krajach spoza Unii Europejskiej rygorystycznych wymagań, które wykraczają często poza krajowe/lokalne przepisy prawa, względem nie tylko środowiska, jak również ochrony zdrowia człowieka czy warunków pracy.
W związku z tym, że przy certyfikacji koszulki ocenie podlegają zarówno aspekty środowiskowe, jak również społeczne i socjalne, producent takiej koszulki jest zobowiązany dopilnować, aby we wszystkich zakładach produkcyjnych zajmujących się przerobem uszlachetniającym w systemie cut/make/trim przestrzegano zasad i praw w pracy opisanych w podstawowych normach pracy opracowanych przez Międzynarodową Organizację Pracy (MOP), w inicjatywie Global Compact oraz w Wytycznych OECD dla przedsiębiorstw wielonarodowych. Wykazując zgodność z tym kryterium, przedsiębiorstwo realizuje cel 12.1, ponieważ program EU Ecolabel to system certyfikacji realizowany przez niezależną stronę trzecią, w którym obowiązują bezwzględne i przejrzyste wymogi.
W wielu przypadkach kryteria wymagają przedstawiania corocznej sprawozdawczości celem potwierdzenia ciągłości spełniania kryteriów EU Ecolabel. Jest to realizacja celu 12.6, czyli zachęcanie przedsiębiorstw, w szczególności te duże i międzynarodowe, do wdrażania praktyk w zakresie zrównoważonego rozwoju i uwzględniania informacji na ten temat w swoich cyklicznych raportach.
Kryteria EU Ecolabel w odniesieniu do przykładowej koszulki realizują w sposób pośredni również cel 12.7, ponieważ ułatwiają podejmowanie decyzji poprzez podnoszenie świadomości ekologicznej w zakresie zrównoważonego rozwoju i stylu życia w zgodzie z naturą oraz rozwijają jednolity rynek zrównoważonych produktów. Oznakowanie EU Ecolabel jest silnym narzędziem służącym również zapewnieniu zrównoważonych zamówień publicznych. Dyrektywa UE w sprawie zamówień publicznych [7] umożliwiła nabywcom publicznym włączanie kryteriów ekologicznych do zamówień, co pozwala im na bardziej efektywne przygotowanie i przegląd dokumentów przetargowych.
Jak można zauważyć oznakowanie EU Ecolabel to nie tylko realizacja celu 12-tego SDG, ale również, w sposób pośredni bądź bezpośredni, pozostałych celów zrównoważonego rozwoju. Program EU Ecolabel stanowi swego rodzaju pomost, łączący konsumentów, producentów, regulatorów z ogólnymi celami/strategiami unijnymi w zakresie ochrony środowiska, co stanowi również realizację kolejnych celów SDG tj. 8.4, 8.7, 8.8, 13.1, 17.16. Cele te, najogólniej opisując, dotyczą realizacji krajowych oraz wspólnych strategii i inicjatyw na rzecz zmian klimatu i zielonej transformacji. W tym miejscu należy szczególnie podkreślić, że kryteria EU Ecolabel dla wyrobów włókienniczych wpisują się również w strategię UE na rzecz zrównoważonych wyrobów włókienniczych o obiegu zamkniętym [8].
Mgr Magdalena Jabłońska-Pudlak, Kierownik Zespołu ds. Certyfikacji Ecolabel, Polskie Centrum Badań i Certyfikacji S.A.
Literatura:
[1] Rezolucja przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne w dniu 25 września 2015 r., Przekształcamy nasz świat: Agenda na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030 (A/RES/70/1)
[2] strona Ministerstwa Rozwoju i Technologii dot. celów zrównoważonego rozwoju: https://www.gov.pl/web/rozwoj-technologia/cele-zrownowazonego-rozwoju
[3] źródło: https://dashboards.sdgindex.org/rankings, dostęp: X.2022
[4] źródło: https://dashboards.sdgindex.org/profiles/poland, dostęp X.2022
[5] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 66/2010 z dnia 25 listopada 2009 r. w sprawie oznakowania ekologicznego UE, Dz.U. L 27 z 30.1.2010, str. 1-19
[6] Decyzja Komisji 2014/350/UE z dnia 5 czerwca 2014 r. ustalająca kryteria ekologiczne przyznawania oznakowania ekologicznego UE dla wyrobów włókienniczych, Dz.U. L 174 z 13.6.2014, str. 45-83
[7] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/24/UE z dnia 26 lutego 2014 r. w sprawie zamówień publicznych, uchylająca dyrektywę 2004/18/WE, Dz.U. L 94 z 28.3.2014, str. 65-42
[8] Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów, Strategia UE na rzecz zrównoważonych wyrobów włókienniczych w obiegu zamkniętym COM/2022/141
